Yanma, kimyasal ve ekzotermik bir reaksiyon olup; yanıcı maddelerin belirli bir ısı seviyesinde oksijen ile birleşmesidir. Katı, sıvı veya gaz halindeki yanıcı maddelerin ısı alarak kontrol dışı yanmasına YANGIN diyoruz. Ülkemizde yangın felaketlerinin üstesinden gelebilmemizin yöntemi, yangınların kimyasını iyi bilmekten geçmektedir.
Yangınların ana bileşenleri olan yanıcı madde, oksijen ve ısının bir araya gelmesi sonucu oluştuğunu ve bu ana bileşenlerin herhangi birinin olmaması durumunda bu yangın felaketlerinin gerçekleşmeyeceğini biliyoruz.
Yanıcı maddelerin cinsine göre yangın sınıfları oluşmakta; ilk kıvılcım ile yangınların başlaması, büyümesi ve yayılımı, can ve mal kaybına neden olması; gerçekleşen kimyasal reaksiyonun hızına ve reaksiyon sonucu oluşan ısının yayılımına bağlıdır.
Yangınların yayılımı, kimyasal reaksiyon sonucu oluşan gazların ortamlara yayılımı ile ısıyı çok kısa zamanda bina veya yapılara yayarak tetikleyici görevi nedeniyle hızla yayılarak, çok kısa bir zaman diliminde felaket boyutlarına ulaşıp, önü alınamayan bir felakete dönüşür. Yangın söndürme görevini yerine getirmeye çalışan itfaiye teşkilatları ve AFAD Acil Durum Müdahale Ekiplerinin yangınlara hızlı müdahale şansı, yangının ilk aşamasında ne yazık ki yoktur. Müdahale ekipleri, çok ciddi hasar ve kayıplardan sonra ancak olay yerine ulaşabilmektedir. Bolu Kartalkaya’daki Grand Kartal Oteli yangını örneği, itfaiye teşkilatından uzaktaki işletmelerin kendi bünyelerinde sabit yangın arazöz ve donanımı olan acil müdahale ekipleri kurmasının zorunlu hale gelmesi gerektiğini göstermektedir.
Yangınla mücadele dört temel adımdan oluşur:
• Yangının çıkmasının önlenmesi:
Yanma reaksiyonunun gerçekleşmesini önlemeye yönelik olup, yanıcı maddelerin kontrol altına alınması, yakıcı maddelerin kontrol altına alınması ve ısı kaynaklarının kontrol altına alınması olarak sınıflandırılabilir. Yangını önlemeye yönelik ulusal mevzuatımızdaki Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik tedbirlerinin yanında, NFPA, API vb. standartlar dikkate alınmalı ve yangın güvenliği önlemleri, bu standartlar çerçevesinde yeterlilikleri olan kişilerce kontrol edilmelidir. Yangın güvenliği önlemlerinin yeterlilikleri, 5 yılda bir yapılacak denetimlerle güncellenmelidir. Önleme, ödemekten daha ucuz ve insanidir.
• Yangının kısa sürede tespiti:
Yanma reaksiyonunun zincirleme reaksiyona dönüştüğü andan itibaren tespiti, yangına müdahale için gerekli zamanı tanır. Yangın sınıfına göre yangınların hızla tespiti ile alarm ve ikaz sistemlerinin devreye alınarak binaların tahliyesine yönelik ilk adımlar bu süreçte gerçekleştirilmelidir. Yüksek katlardaki yapılarda acil çıkış merdivenlerinin binanın dışında müstakil olarak yapılması ve pozitif basınçlandırma sistemi zaruri hale getirilmelidir.
• Yangının yayılımının önlenmesi:
Yanma reaksiyonu sonucu oluşan gazlar hızla yayılarak, ekzotermik reaksiyon sonucu oluşan ısıyı hızla bütün tesis ve yapıya yayar. Mimari projeler, yapıda kullanılacak malzemeler, alınacak önlemlerin belirlenmesi ve ısının yayılımına yönelik koruyucu tedbirlerin alınması, oluşan gazların özellikleri ve aşırı sıcaklık artışı dikkate alınarak yapılmalıdır. Mevcut durumdaki yangın projelerinde; oluşan gazların yayılımı ve oluşabilecek kimyasal reaksiyonların yönetimi, bu temel adımlarda tanımlanmalı ve bu husus bilimsel yetkin kişilerce yapılmalıdır.
• Yangının söndürülmesi:
Yangının söndürülmesi, oluşan kimyasal reaksiyonun sonlandırılması ve ortamdan oluşan ısının uzaklaştırılması ile sağlanır. Bu temel prensipler dikkate alınarak, yanan malzemenin cinsine ve bulunduğu yapı veya kaba göre müdahale yöntemi belirlenir ve uygulanır. Yanlış müdahale yöntemleri yangınların büyümesine ve can ve mal kayıplarının artmasına neden olur. Bütün müdahale ekiplerinin temel yangın kimyası eğitimini yetkin kişilerden alması sağlanarak iyileştirilebilir. Yangının söndürülmesi son adım olup, profesyonel ekiplerin müdahalesi ile yapılan bu son adımda can ve mal kayıpları ne yazık ki fazlasıyla gerçekleşmiş olur.
Sonuç olarak, ülkemizde bina ve yapıların yangından korunması için ilk yapılması gereken; projelerinin yangın yükleri dikkate alınarak hazırlanması, yapılan uygulamaya yönelik saha denetimleri, ruhsatlandırma ve yetkilendirme işlemleri, temel yangın biliminde yetkin olması gereken kimya mühendisleri tarafından yapılmalıdır. Mevcut mevzuat yapısındaki yetkinlikler düzeltilmediği müddetçe yangın felaketlerini üzülerek ve istemeden görmeye devam edeceğiz.
Fuat SARIOĞLU
Kimya Yüksek Mühendisi
İş Güvenliği Uzmanı (A Sınıfı)
